Het is een drukke zaterdagmiddag in Almere. Johan gaat met zijn vrienden naar een concert in Amsterdam en voordat hij op de trein stapt loopt hij nog snel even de supermarkt in voor een blikje cola. Aangekomen bij de kassa ziet hij dat het druk is. Hij wil de trein niet missen en besluit het blikje in zijn jas te stoppen en zonder te betalen voorbij de kassa te lopen. Bij de uitgang spreekt een medewerker Johan aan op de diefstal.
Welke “straf” is passend voor Johan? Een boete opgelegd door een rechter of een schadevergoeding via het civiel recht? Of misschien wel allebei?
Dezelfde doelen
Een voor de hand liggende reactie is om na winkeldiefstal de politie te vragen de zaak af te handelen. Diefstal is een misdrijf dus het strafrecht wordt toegepast. Maar is dat echt wel zo logisch? De doelen van het strafrecht zijn: vergelding, voorkomen van herhaling en afschrikken. Deze doelen blijken opvallend genoeg ook goed haalbaar te zijn met het civiel recht. In deze blog beschrijf ik beide afwikkelingen, waarbij de (maatschappelijke) impact ook aan bod komt.
Afhandeling via strafrecht
Johan heeft zojuist een blikje cola gestolen. Als we de afhandeling via het strafrecht volgen dan is de eerste stap: de politie inschakelen. Daar stuiten we op een uitdaging, want de politie is vaak niet in de gelegenheid om ter plaatse te komen. We gaan ervan uit dat dit nu wel mogelijk is. De medewerker wacht samen met Johan op de politie. Afhankelijk van het gebied en beschikbaarheid van de politie kan dit wachten vijftien minuten tot enkele uren duren. Als Johan lang moet wachten, dan stijgt de kans op een onveilige situatie. De medewerker doet aangifte en Johan wordt meegenomen naar het politiebureau. Daar wordt hij gefouilleerd, er worden vingerafdrukken genomen en een politiefoto gemaakt. Johan levert zijn persoonlijke spullen in en wordt ingesloten in een politiecel. Vervolgens komt de officier van justitie die aan Johan uitlegt waarom hij aangehouden is en beoordeelt of Johan terecht aangehouden is. Alle informatie wordt door de politie vastgelegd in verbalen voor het strafdossier dat wordt beoordeeld door afdeling ZSM van het Openbaar Ministerie. Afhankelijk van Johan zijn persoonlijke situatie kunnen er ook andere partijen betrokken worden bij de beoordeling van de diefstal, waaronder Slachtofferhulp Nederland, de reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming. Als er geen bijzonderheden zijn, dan wordt de diefstal afgedaan met een boete. Johan krijgt dan van de officier van justitie een transactievoorstel van 200 euro. De boete wordt aan de overheid betaald en daarmee is de zaak afgehandeld. Bij afhandeling via het strafrecht is er geen compensatie voor de winkelier.
De afwikkeling van de diefstal heeft dan gemiddeld zo’n 4 a 5 uur in beslag genomen. Meerdere agenten zijn belast met deze afwikkeling, waardoor de politieorganisatie ongeveer tien manuren moet inzetten voor de afhandeling van een winkeldiefstal. Dan hebben we nog niet eens gekeken naar de andere schakels in de strafrechtketen die betrokken zijn. Staat de tijd, kosten en impact op Johan bij deze afhandeling in verhouding met de ernst van het vergrijp?
De kans dat de politie in werkelijkheid wordt ingeschakeld voor het stelen van een blikje cola is misschien klein, maar als we ons stellig vasthouden aan vergelding als enige maatregel, dan wordt dit voorbeeld werkelijkheid.
Afhandeling via civiel recht
Nu gaan we naar een afhandeling via het civiel recht. Johan zit met zijn gestolen blikje cola en een medewerker van de supermarkt in een ruimte achterin de winkel. Er wordt aan Johan uitgelegd hoe de winkeldiefstal afgehandeld kan worden. De eerste optie is via de politie en het strafrecht. Het kan ook onderling geregeld worden middels een schadevergoeding plus eventueel een winkelverbod dat door de winkelier opgelegd wordt. Johan kiest voor de tweede optie, want hij wil niet dat de politie betrokken is. Hij schaamt zich enorm en geeft de diefstal toe. De medewerker vult online de gegevens in en Johan werkt mee. Als alles ingevuld is, dan wordt de overeenkomst en het winkelverbod automatisch gegenereerd. Beiden ondertekenen de documenten digitaal. Johan betaalt via een QR code meteen de schadevergoeding van €181,- via SODA aan de winkelier. Daarna is Johan vrij om te gaan. Hij is opgelucht, dit gebeurt hem nooit meer!
Deze afhandeling heeft twintig minuten geduurd. Johan is op dat moment direct aangesproken op zijn gedrag en ervaart de gevolgen ervan. Door een soort lik-op-stuk afdoening betaalt Johan direct de schade. De ondernemer en Johan hebben niet hoeven wachten op de inzet van de politie. Bovendien blijft de politie beschikbaar voor andere taken. Goed om te weten is dat de politie bij een afhandeling via het civiel recht betrokken kan blijven. Het is mogelijk om de gegevens van een eventueel aanwezige agent te vermelden in de afhandeling. Een kopie van de overeenkomst wordt dan met de agent gedeeld.
Als we nu nog een keer kijken naar de gezamenlijke doelen, vergelding, herhaling voorkomen en afschrikken, is het strafrecht dan altijd noodzakelijk om deze doelen te bereiken of volstaat het civiel recht in de gevallen waarbij een winkeldief meewerkend is?
Het strafrecht is een zorgvuldig, krachtig en kostbaar instrument. Het civiel recht daarentegen is snel beschikbaar en voordelig. In veel gevallen kunnen dezelfde resultaten worden behaald zonder het complexe strafrecht toe te passen. De winkeldief heeft de gelegenheid om zijn fout te herstellen en de politie en ondernemer worden zoveel mogelijk ontlast.
